Tết Đoan Ngọ hay còn gọi tết giữa năm, được diễn ra vào ngày 5 tháng 5 âm lịch. Tết này còn có tên gọi khác là tết diệt sâu bọ, bởi đúng 12 giờ trưa người ta sẽ đi hái những loại dược liệu quanh nhà để phơi làm thuốc. Tương truyền những dược liệu này sẽ có công dụng nhiều hơn khi được hái và chế biến trong ngày này. Trước kia dịp tết này thường sẽ được tổ chức rất lớn, có thể kéo dài từ ngày 1 tháng 5 đến hết ngày 5 tháng 5 âm lịch. Tuy nhiên ngày nay khi thời gian eo hẹp, người ta chỉ làm một mâm nhỏ để cúng trong nhà chứ không còn vui vẻ như ngày xưa.
Mục Lục
Truyền thuyết về Tết Đoan Ngọ
![Tết Đoan Ngọ](https://apamg.com/wp-content/uploads/2021/11/Tet-Doan-Ngo.jpg)
Hằng năm, cứ đến mồng 5.5 âm lịch, người Việt lại tổ chức Tết Đoan Ngọ. Đây là một ngày Tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc.
Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên khá dân dã đó là ngày “giết sâu bọ”. Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng.
Theo truyền thuyết kể lại, một ngày sau khi thu hoạch, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo đến dày đặc, ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Mọi người đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên, có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.
Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có bánh tro, trái cây; sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hàng năm vào ngày này rất hung hăng; mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng.
Tết diệt sâu bọ
Dân chúng biết ơn và để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày Tết “diệt sâu bọ”, nhiều người gọi nó là Tết Đoan ngọ vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Theo quan niệm cổ truyền, có thể giết sâu bọ bằng cách ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp vào ngày 5.5. Cách trừ sâu bọ trong người như sau: Mọi người sáng ngủ dậy không được đặt chân xuống đất; phải súc miệng 3 lần cho sạch sâu bọ, tiếp đó ăn một quả trứng vịt luộc; sau đó mới bước chân ra khỏi giường, ăn một bát rượu nếp cho sâu bọ say; tiếp đó ăn trái cây cho sâu bọ chết.
Sách Đồng Khánh địa dư chí chép: “Tết Đoan Ngọ chuẩn bị đầy đủ rượu và hoa quả lễ tổ tiên từ sáng sớm. Mọi người đều uống rượu, ăn hoa quả, gọi là giết sâu bọ. Hôm ấy, người ta hái các loại thuốc cất giữ để sử dụng; hái lá ngải tùy theo năm mà bó thành hình con vật tượng trưng của năm đó…”.
Mâm lễ tết Đoan Ngọ ở 3 miền
Món ăn Tết Đoan ngọ ở miền Bắc
![Mâm cỗ miền Bắc](https://apamg.com/wp-content/uploads/2021/11/Mam-co-mien-Bac.png)
Bánh gio chấm mật
Dù xuất hiện ở cả ba miền, bánh gio (tro) ở miền Bắc đặc biệt hơn khi được chấm cùng mật mía ngọt ngào. Bánh được làm bằng cách ngâm nếp trong nước tro đốt từ rơm, sau đó gói, luộc.
Những chiếc bánh có màu nâu vàng trong suốt, vị bánh có chút ngai ngái và vương mùi tro đặc trưng. Bánh chấm cùng mật mía; khi cho vào miệng sẽ cảm nhận sự ngọt ngào thanh mát, rất phù hợp cho ngày nắng nóng.
Bánh khúc người Nùng
Là loại bánh đặc sản của người Nùng ở Mường Khương, Lào Cai, bánh khúc đã dần phổ biến rộng khắp miền Bắc bởi hương vị thơm ngon và màu sắc đẹp mắt của chúng.
Nếp được lựa chọn thật kỹ, giã cùng lá khúc cho đến khi nhuyễn mịn rồi vo tròn. Lớp nếp xanh bên ngoài sẽ bọc lấy nhân đậu xanh giã, hành phi; mè đen hoà quyện với nhau bên trong. Bánh có thể được hấp hoặc chiên tuỳ theo khẩu vị từng gia đình.
Dù là kiểu chế biến nào, bánh khúc đều giữ được vị thơm ngon; béo bùi và màu xanh sẫm mướt mắt khiến ai nhìn thấy cũng đều muốn ăn.
Món ăn Tết Đoan ngọ ở miền Trung
![Mâm cỗ miền Trung](https://apamg.com/wp-content/uploads/2021/11/Mam-co-mien-Trung.jpg)
Thịt vịt
Những món ăn gắn với các dịp lễ đều mang ý nghĩa quan trọng, thịt vịt trong Tết Đoan ngọ ở miền Trung cũng không là ngoại lệ.
Đây là dịp tiết trời dần oi bức và nóng nực, thịt vịt có tính hàn sẽ giúp cơ thể cân bằng lại. Đầu tháng 5 âm lịch cũng là lúc những chú vịt béo ú, thịt ngon mềm và không bị hôi. Cách chế biến đa dạng như cháo vịt, vịt quay, vịt nướng…
Chè kê
Là một trong những loại thực dưỡng, hạt kê được người miền Trung ưu ái chế biến thành món chè kê thanh mát, bổ dưỡng dành riêng cho ngày Tết Đoan ngọ.
Chè kê với phần nước đường có gừng rất ấm và mang vị ngọt thanh; được ăn cùng bánh tráng vừng. Bạn có thể dùng hẳn bánh tráng để múc chè; bánh tráng sẽ nhanh chóng mềm tan ra trong miệng; hoà quyện cùng vị chè ngọt dịu vô cùng hấp dẫn.
Món ăn Tết diệt sâu bọ ở miền Nam
![Mâm cỗ miền Nam](https://apamg.com/wp-content/uploads/2021/11/Mam-co-mien-Nam.jpg)
Bánh ú nước tro
Là phiên bản Nam bộ của bánh gio miền Bắc; bánh ú nước tro nhỏ nhắn, xinh xắn với hình chóp ngộ nghĩnh. Bánh được gói trong một lớp lá, thường là lá tre hoặc lá chuối; phần nếp có màu nâu vàng rất đẹp, nhân là đậu xanh giã nhuyễn bùi, béo, ngọt nhẹ.
Chè trôi nước
Không chỉ xuất hiện vào dịp 23 tháng Chạp, chè trôi nước còn được người miền Nam làm và thưởng thức trong ngày Tết Đoan ngọ.
Những viên chè được vo thật tròn trong lòng bàn tay; bên ngoài là bột nếp, bên trong là đậu xanh đơn giản; được ăn cùng với nước đường và gừng giã nhuyễn, nước cốt dừa sánh và béo; đậu phộng rang đập dập bùi bùi hoặc một ít mè rang thơm lừng.